آزمایش قند خون برای تشخیص دیابت در افراد به ظاهر سالم و بدون علامت بکار می رود. دیابت بیماری نسبتا شایعی است که در بزرگسالان ممکن است بدون نشانه و یا دارای نشانه ها و علائم کمی باشد. انجام این آزمایش بویژه برای افرادیکه در معرض خطر بالائی برای این بیماری هستند اهمیت دارد مانند کسانیکه در افراد خانواده خود سابقه دیابت را دارند و یا کسانیکه اضافه وزن دارند و نیز افراد 40 تا 45 سال به بالا.

اگر فردی علائم مربوط به بالا بودن قند خون(هیپرگلیسمی) را داشته باشد ، آزمایش قند خون میتواند به تشخیص دیابت کمک کند ، این علائم عبارتند از:

افزایش احساس تشنگی، پرادراری(افزایش دفعات و حجم ادرار)، خستگی، اختلال بینائی، عفونتهائی که به آهستگی بهبود میابند.

و یا اینکه فرد ممکن است علائم مربوط به پائین افتادن قند خون را نشان دهد که در اینصورت میتواند علائم و نشانه های زیر را داشته باشد:

تعریق، گرسنگی، اضطراب، اغتشاش ذهنی، ضعف بینائی

قند خون پائین در حالات دیگری به شرح زیر نیز میتواند پائین باشد:

نارسائی غدد فوق کلیوی، مصرف الکل، داروهائی مانند استامینوفن و استروئیدهای آنابولیک، بیماری کبدی گسترش یافته، کم کاری هیپوفیز، کم کاری تیروئید، استعمال بیش از حد انسولین، انسولینوما( تومورهای پانکراسی تولید کننده انسولین) و گرسنگی طولانی.

اگرقند خون فردی بیشتر از حالت نرمال ولی کمتر از مقدار مربوط به یک فرد دیابتی باشد چنین فردی در مرحله پیش از دیابت می باشد، در چنین مواردی پزشک در فواصل منظمی تست قند خون را درخواست میکند تا وضعیت و حالت فرد تحت نظر باشد. در موارد مربوط به دیابت شناخته شده پزشک تست قند خون را به همراه آزمایشهای دیگری از قبیل هموگلوبین A1c درخواست میکند تا بدینوسیله میزان و مقدار قند خون را در طول دوره های زمانی تحت کنترل داشته باشد. گاهی اوقات نیز آزمایش قند خون به همراه آزمایش انسولین و پپتید C( C-peptide) برای پایش تولید انسولین درخواست میشود.

تشخیص دیابت:

اگر قند خون ناشتا (در شرائطی که فرد از نیمه شب به بعد هیچ چیز نخورده باشد) حد اقل در 2 بار انجام آزمایش بصورت جداگانه ودر طی روزهای مختلف بیش از 140 میلیگرم در صد باشد آن فرد دیابت دارد. قند خون ناشتا برای افراد سالم بین 70 الی 110 میلیگرم در صد میباشد.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی : The Oral Glucose Tolerance Test

بیمار در حالت ناشتا به آزمایشگاه مراجعه میکند (از 10الی 16 ساعت قبل هیچگونه مواد غذائی و نوشیدنی به استثنای آب مصرف نکرده باشد). نمونه خون در حالت ناشتا گرفته میشود و سپس به وی شربت گلوکز ( 75 گرم گلوکز) ( یا 100 گرم گلوکز برای زنان باردار) داده میشود. آنگاه پس ازنیم ساعت، 1 ساعت، 2ساعت و 3 ساعت بعد از نوشیدن شربت گلوکز از بیمار خون گرفته میشود. برای اینکه از این تست نتایج قابل قبولی گرفته شود شما باید در حالت سلامتی خوبی باشید( هیچگونه بیماری دیگری مثلا حتی سرماخوردگی نداشته باشید) همچنین فعالیتهای طبیعی و روزمره خود را داشته باشید( مثلا در حال استراحت کامل و یا مشابه وضعیت بیمار بستری در بیمارستان نباشید) و هیچ داروئی که روی قند خون شما موثر است مصرف نکرده باشید.( داروهائی از قبیل داروهای ادرارآور تیازیدی مانند هیدروکلروتیازید، بتابلوکرها مانند پروپرانولول، قرصهای خوراکی ضدبارداری، کورتیکوستروئیدها مانند پردنیزون و داروهای مربوط به مشکلات عصبی . در صورت استفاده از هریک از این داروها آزمایشگاه را مطلع نمائید ) در روز انجام آزمایش سیگار نکشیده و یا قهوه میل نکرده باشید. در طول انجام تست با آرامش در حالت نشسته و یا استراحت باشید.

درآزمایش تحمل گلوکز خوراکی در طول یک دوره 3 ساعته 5 بار از بیمار خونگیری میشود.در یک فرد سالم (بدون ابتلاء به دیابت) سطح گلوکز خون بعد از نوشیدن شربت گلوکز بالا رفته اما سپس به سرعت پائین آمده و به سطح نرمال برمیگردد ( زیرا در پاسخ به گلوکز مصرف شده انسولین ترشح میشود و انسولین بطور طبیعی اثر پائین آورنده روی قند خون دارد) . در یک فرد دیابتیک بعد از مصرف شربت گلوکز، سطح گلوکز بیشتر از حالت عادی بالا میرود و بسیار آهسته تر پائین آمده تا به سطح نرمال برسد.( انسولین یا تولید نمی شود و یا اینکه تولید شده است ولی سلولهای بدن به آن پاسخ نمی دهند).

مقادیر طبیعی:

مقادیر طبیعی تست تحمل گلوکز خوراکی بعد از مصرف 75 گرم گلوکز در یک فرد سالم و غیر دیابتی به شرح زیر است:

در حالت ناشتا: 60 الی 110 میلی گرم در صد

1 ساعت بعد از مصرف گلوکز: کمتر از 200 میلی گرم در صد

2 ساعت بعد از مصرف گلوکز: کمتر از 140 میلی گرم در صد. بین 140 تا 200 نشاندهنده تحمل نسبی (مختل شده) گلوکز و یا مرحله پیش از دیابت است. این گروه در ریسک افزایش یافته ای برای بروز دیابت دارند. قند خون بیشتر از 200 میلی گرم در صد در این حالت نشان دهنده دیابت ملیتوس میباشد.

تست تحمل گلوکز مختل شده:

موقعی است که مقدار قند خون بعد از 2 ساعت (دوآزمایشGTT ) برابر و یا بیشتر از mg% 140 اما کمتر از mg% 200 باشد . این حالت نیز به عنوان یک فاکتور خطر برای بروز دیابت در آینده تلقی میشود.

بجز دیابت بیماریها و وضعیتهای دیگری نیز وجود دارند که در آنها میزان قند خون بالاتر از حدود نرمال میباشد، بعنوان مثال میتوان موارد زیر را نام برد:

آکرومگالی، استرس حاد( ضربه، حمله قلبی و سنکوپ)، نارسائی مزمن کلیوی ، سندرم کوشینگ ، مصرف داروهائی مانند کورتیکوستروئیدها ، داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای ، داروهای مدر، اپی نفرین، استروژنها( قرص های جلوگیری از حاملگی )، لیتیوم، فنی توئین(دیلانتین)، سالیسیلاتها و مصرف غذای بیش ازحد، پرکاری تیروئید، سرطان لوزالمعده و التهاب لوزالمعده.

قند ادرار در حالت طبیعی بسیار کم و معمولا غیر قابل اندازه گیری است .هر وضعیتی که باعث بالا رفتن میزان قند خون شود میتواند قند دفع شده از راه ادرار را افزایش دهد. بجز دیابت ، در اثر مصرف برخی داروها مثل استروژنها و کلرال هیدرات و نیز در بعضی از اشکال بیماری کلیوی قند ادرار افزایش میابد.

دیابت حاملگی((Gestational Diabetes

تست تحمل گلوکزglucose tolerance test ) ) برای تشخیص دیابت حاملگی بین هفته 24 و 28 حاملگی انجام میگیرد. قند خون یک ساعت بعد از مصرف 50 گرم گلوکز در یک خانم حامله که مبتلا به دیابت حاملگی نباشد کمتر از 140 میلی گرم در صد میباشد. در صورتیکه نتیجه بیش از عدد فوق باشد آزمایش تحمل گلوکز خوراکی با 100 گرم گلوکز انجام میگیرد.

الف - مقادیر قند خون طبیعی در آزمایش تحمل گلوکز خوراکی در یک خانم باردار و غیر مبتلا به دیابت حاملگی به شرح زیر میباشد:

قند خون ناشتا: کمتر از 95 میلی گرم در صد

یکساعت بعد از مصرف 100 گرم گلوکز: کمتر از 180 میلی گرم در صد

دو ساعت بعد از مصرف شربت گلوکز: کمتر از 155 میلی گرم در صد

سه ساعت بعد از مصرف شربت گلوکز: کمتر از 140 میلی گرم در صد

ب - اگر خانم حامله ای دو یافته از هر کدام از یافته های زیر را داشته باشد مبتلا به دیابت حاملگی است :

قند خون ناشتا : بیش از 105 میلیگرم در صد

قند خون یک ساعت بعد ازمصرف گلوکز: بیش از 190 میلیگرم در صد

قند خون 2 ساعت بعد ازمصرف گلوکز : بیش از 165 میلیگرم در صد

قند خون 3 ساعت بعد ازمصرف گلوکز : بیش از 145 میلیگرم درصد

منابع مورد استفاده:

1- Endocrine web.com

2- Lab tests online:American Association for clinical chemistry

3- بیماریهای غدد، دیابت و هیپوگلیسمی – ترجمه نلسون – انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی