سرخك يكي از شايع ترين بيماريهاي واگير و حاد تنفسي است. اين بيماري اولين بار توسط محمد زكرياي رازي پزشك و فيلسوف ايراني شرح داده شد. ويروس سرخك مركب از هسته مركزي و RNA مارپيچي است و اندازه اين ويروس 100 الي 250 نانومتر ميباشد و جزو پاراميكسوويروسها طبقه‌بندي شده‌است.
همه گير شناسي
بطور طبيعي سرخك فقط در انسان ديده ميشود. اپيدميهاي سرخك در دوره‌هاي 2 تا 3 ساله و در طي فصل بهار در مناطقي كه واكسيناسيون صورت نمي‌گيرد رخ ميدهد. اين بيماري در مناطق شهري شيوع بيشتري دارد.
ويروس از طريق تماس مستقيم و غيرمستقيم با ترشحات دستگاه تنفس انتشار مي‌يابد. افراد آلوده به ويروس ميتوانند از 4 روز قبل تا 7 روز بعد از ظاهر شدن ضايعات پوستي بيماري را انتقال دهند. دوره كمون (نهفته) بيماري 10تا 14 روز است. حداكثر شيوع بيماري در اطفال كمتر از دو سال بوده و بطور كلي سرخك يك بيماري دوره كودكي است كه ميتواند بصورت يك بيماري خطرناك در بالغين جوان درآيد. اين بيماري در طي حاملگي شايع نيست اما اگر ايجاد شود ميتواند بينهايت جدي شود.
بيماري شناسي و بيماريزائي
ويروس بعد از الوده كردن ميزبان در سلولهاي پوششي دستگاه تنفس تكثير يافته و از راه خون در نقاط مختلف بدن انتشار مي‌يابد و به موجب آن عفونت در پوست، دستگاه تنفس و اعضاي ديگر ايجاد ميشود. چند روز قبل از ظاهر شدن بثورات (جوشهاي پوستي) و 1 تا 2 روز بعد از آن ويروس را مي توان از خون، بافت ملتحمه چشم و غشاء‌هاي مخاط تنفسي و ترشحات آن جدا كرد. ضايعات غشاء هاي مخاط دهان (لكه هاي كوپليك) از علائم بيماري سرخك ميباشد.
ايمني
عفونت با ويروس سرخك موجب تحريك پيدايش آنتي كر IgM و IgG ميشود. آنتي‌بادي IgM اختصاصي سرخك 5 تا 10 روز بعد از شروع بثورات ظاهر خواهد شد. بعد از آن اين آنتي‌بادي به سرعت ناپديد شده در حاليكه IgG براي مدت طولاني و نامعين باقي مي ماند. ايمني بعد از ابتلاء به بيماري براي تمام عمر وجود خواهد داشت.
نشانه‌هاي باليني
معمولا از زمان مواجهه با ويروس تا ايجاد اولين علائم 10 روز طول ميكشد. علائم اوليه بيماري بي‌قراري، تحريك پذيري، تب 40 درجه همراه با اشك‌ريزي فراوان، ادم (ورم) پلكها و ترس از نور، سرفه و ترشح از بيني ميباشد. لكه كوپليك در مخاط دهان بصورت نامنظم قرمز رنگ با مركز سفيد متمايل به آبي و با اندازه 1 تا 2 ميليمتر در زمينه قرمز روشن ديده ميشود. دانه هاي كوپليك پيش‌درآمد بثورات جلدي‌اند. راشهاي جلدي (جوشها) كه تقريبا همه جاي بدن را فرا ميگيرد حدود 4 روز بعد از شروع علائم ظاهر ميشود.راش از ناحيه سر و گردن و پشت گوش شروع شده و سپس به قسمتهاي ديگر بدن و پاها انتشار ميابد. اين راشها سه روز دوام دارند و به همان ترتيبي كه ايجاد شده بودند از بين ميروند و در نتيجه مدت زماني كه بثورات وجود دارند 6 روز است. بعد از ناپديد شدن بثورات يك رنگ متمايل به قهوه‌اي روي پوست تنه براي 7 تا 10 روز باقي ميماند.
عوارض مادري
عوارض مادري سرخك ميتواند به سه گروه تقسيم شود كه شامل گرفتاري دستگاه تنفس، گرفتاري سيستم اعصاب مركزي و گرفتاري دستگاه گوارش است. گرفتاري دستگاه تنفسي بصورت لارنژيت، خروسك يا برونشيت تظاهر ميكند. مرگ در 10 درصد افراد مبتلا پيش مي‌آيد و دوام صدمات سيستم اعصاب مركزي از جمله تغييرات ذهني، صرع و فلج نيز ديده ميشود. عوارض گوارشي شامل گاستروانتريت، هپاتيت، آپانديسيت، ايلئوكوليت و آدنيت مزانتريك ميباشد. از عوارض ديگر ميتوان به عوارض چشمي بصورت زخم قرنيه، كراتيت و عوارض كبدي و نيز انسفالوميليت، پان انسفاليتاسكلروز دهنده تحت حاد اشاره كرد.
در مادران حامله مبتلا به سرخك احتمال سقط‌هاي خود بخود و زايمان زودرس بيشتر است و خود نيز از عوارض جدي مانند پنوموني و انسفاليت در ريسك ميباشند. خوشبختانه اكثر افراد بالغ در مقابل سرخك مصون هستند اما زمانيكه سرخك بصورت اپيدمي درآيد خانم‌هاي غير مصون ممكن است دچار پنوموني سرخك همراه با عوارض مادري و دوران حاملگي شوند.
عوارض نوزادي يا جنيني
ويروس سرخك در هر سني از حاملگي ميتواند از طريق جفت به جنين منتقل شود. عفونت داخل رحمي با سقط، مرگ داخل رحمي، زايمان زودرس، مرگ قبل از زايمان و سرخك مادرزادي همراه است. كودكان ممكن است راشهاي پوستي را در زمان تولد و يا در طي اولين روزهاي تولد داشته باشند. ميزان مرگ ومير ممكن است بيش از 20 درصد باشد. عفونت مادر با خطر تولد با وزن كم همراه است. اگر عفونت مادر در نزديك زايمان اتفاق افتد، ممكن است در زمان زايمان علائم بيماري در جنين ظاهر شود. سرخك مادرزادي بعلت عفونت نوزاد ممكن است بطور سريع يا آرام كشنده باشد.
تشخيص
سرخك بصورت كلاسيك با دانه‌هاي كوپليك، سرفه، آبريزش بيني، كونژكتيويت (قرمزي والتهاب چشم) و جوشهائي كه از سر شروع ميشوند مشخص ميشود. بيماريهاي ديگري وجود دارند كه علائم آنها شبيه به بيماري سرخك ميباشد و بنابر اين براي تشخيص صحيح سرخك نياز به معاينه پزشك و در صورت لزوم انجام تستهاي آزمايشگاهي مربوطه ميباشد.
پيشگيري:
در 25 سال گذشته واكسن سرخك بصورت تركيبي با واكسنهاي سرخجه و اوريون (MMR) ارائه شده است. اين واكسن را بايد به همه كودكان در سنين 12 تا 15 ماهگي تجويز نمود. نوبت دوم واكسن را نيز در كودكان مدرسه اي در سنين 4 تا 12 سالگي توصيه ميكنند. افراد مسن تر مستعد نيز بايد واكسينه شوند. همه افراد را بايد مستعد در نظر گرفت مگرآنكه سابقه سرخك تائيد شده توسط پزشك داشته باشند يا دو دوز واكسن دريافت كرده باشند و يا آنكه بررسيهاي سولوژيك (آزمايشگاهي) آنها نشانه ايمني نسبت به سرخك داشته باشد. واكسن سرخك در مبتلايان به نقص ايمني سلولي، زنان حامله و افراديكه سابقه حساسيت به پروتئين تخم مرغ يا آنتي بيوتيك نئومايسين دارند ممنوع است.
درمان:
درمان سرخك عموما حمايتي و بر پايه نشانه‌ها است. بيماران مبتلا به اوتيت مديا ( التهاب گوش مياني) و ذات الريه بايد آنتي بيوتيكهاي استاندارد دريافت نمايند.بيماران مبتلا به آنسفاليت ( ورم و التهاب پرده‌هاي مغزي) بايد مراقبتهاي حمايتي از جمله مراقبت از نظر افزايش فشار داخل جمجمه اي دريافت كنند.
